Erken Dönem Bir İbâzî Teorisyeni: Abdullah b. Yezîd el-Fezârî’nin (II. -III. yüzyıl) Kitâbü’t-tevhîd’i ve Kelâmî Perspektifi

Dinlerin teşekkül süreçlerini takip eden gelişim dönemleri pek çok teolojik tartışmalara sahne olmuştur. İslam Dini’nin fikrî açıdan yaşadığı ve din içinde mezhepleşmenin başladığı ilk asırlarda Müslümanlar kendi aralarında muhtelif sebeplerle farklı tartışmalar yaşamışlardır. Bu Dini içerisinde itikâdî mezhebin oluşmasını etkilemesinin yanı sıra tartışma konularına ilişkin yoğun bir telif faaliyetinin başlamasına da yol açmıştır. faaliyetlerin sonucu olarak düşünce geleneğine kazandırılan eserlerin kısmı günümüze ulaşmıştır. İslam’da mezhepler arasında kabul edilen İbâzî Mezhebi’nin Kûfe’deki temsilcilerinden Abdullah b. Yezîd el-Fezârî’nin kelâmî problemler içeren eserleri de bu çalışmalar yer alır. Fezârî’nin Wilferd Madelung Abdulrahman al-Sâlimî, Early Ibādī Theology: Six Kalām Texts by ʿAbd Allāh Yazīd al-Fazārī adıyla neşredilmiştir. Çalışmamızda hayatı mezhebî duruşu onun bahsedilen alan mezhebinin temel ilkelerinin açıklandığı Kitâbü’t-tevhîd’i incelenecektir. Amacımız İslam’ın dönemlerinde, ana akım dışında kalan dönem kaynakları üzerinden inanç esaslarını ortaya koymak Müslümanların farklılıklarının oluşum aşamasında gündeme aldıkları problemleri otantik kaynak serimlemektir. Görebildiğimiz kadarıyla soru cevap yöntemini merkeze eserinde Fezârî, iman, iman-amel, insanların inançlarına amellerine göre tasnifi, İbazî olmayan Müslümanlara (ehl-i kıble) nasıl davranılacağının ilkleri ilâhî sıfatlar gibi konuları ele almaktadır. Fezârî hem aklî naklî delillere vermektedir. Kitâbü’t-tevhîd, klasik kelâm metinlerinde konu tertibine bağlı olmayıp genel önem sırasına aktarmaktadır. Eserinde açıkça mezhebi ya kişiyi doğrudan hedef almayan zaman içinden ismini zikretmediği kişileri eleştirmektedir. İlaveten, eseri, güçlü diyalektik içeriğe sahip olmanın yanında, açık yalın anlatıma sahiptir.